UŞŞÂKÎZÂDE HASÎB EFENDİ'NİN ZEYL-İ ŞAKÂ'İK'I İLE ŞEYHÎ MEHMED EFENDİ'NİN VEKÂYİ`Ü'L-FUZALÂ'SININ MUKAYESESİ, ss. 25-48

Osmanlı dönemi Türk kültürü ve edebiyatı sahasında araştırma yapmak isteyenlerin en temel başvuru kaynakları arasında şuarâ tezkireleri, Şakâ'iku'n-Nu`mâniyye tercüme ve zeyilleri, vefeyâtnâmeler, bazı tarih kitapları, menakıbnâmeler ve çeşitli meslek gruplarına ait şahısların hâl tercümelerini ihtiva eden metinler yer almaktadır. Bunlar arasında Şakâ'iku'n-Nu`mâniyye tercüme ve zeyillerinin ayrı bir ehemmiyeti vardır. Kültür tarihimizin en kapsamlı biyografik eser türlerinden birini teşkil eden bu zincirin ilk halkası, Taşköprîzâde İsâmeddin Efendi'nin Arapça yazdığı eş-Şakâ'iku'n-Nu`mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye'dir. Telif edildiği devirden itibaren çok beğenilen bu eserin tercümeleri, telhisleri ve zeyilleri kaleme alınmıştır. Edirneli Mecdî'nin tercümesi ve Nev`îzâde Atâyî'nin zeyli bunların en meşhurlarındandır. Ayrıca XVIII. asırda aynı zaman diliminde yaşamış iki Osmanlı âlimi Uşşâkîzâde Hasîb Efendi (ö. 1724) ve Şeyhî Mehmed Efendi, (ö. 1732) Nev`îzâde'nin zeyline birer zeyl yazmışlardır. Bunlardan ilki Uşşâkîzâde Hasîb'in zeyli 1633-1695, ikincisi Şeyhî'nin zeylidir ki bu zeyil, 1633-1718 yılları arasında yaşamış şahısların hayat hikâyelerini ihtiva etmektedir. Bu makalede, Hasîb'in Zeyl-i Şakâ'ik'ı ile bu eseri özensiz, bilgi yönünden eksik ve hatalı bulduğunu bildirerek aynı dönemin vefeyâtını tekrar yazan Şeyhî'nin Vekâyiü'l-Fuzalâ'sı tertip ve muhteva yönünden mukayese edilmektedir. Her iki eserin müşterek ve farklı tarafları belirlenerek; Şeyhî'nin, eserini kaleme alırken beğenmediğini ifade ettiği Hasîb'in zeylindeki bilgileri, hiç değiştirmeksizin satırlar boyunca kitabına dâhil ettiği örnekleriyle ortaya konulmaktadır. Ayrıca Şeyhî'ye nazaran, Hasîb'in zeylinin eksiklikleri tespit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Şakâ'iku'n-Nu`mâniyye, Zeyl-i Şakâ'ik, Vekâyiü'l-Fuzalâ, mukayese

DOI Number: 10.17822/omad.2016516904

Among the most basic references for the researchers of Turkish culture and literature in the Ottoman period are the tazkirah (collection of biographies) of shu'ara (poets), translations and sequels (dhayl) of Şakâ'iku'n-Nu`mâniyye (Shaqa'iq al-Nu'maniyyah), biographical works listing the death dates of well-known persons (wafatnamah), some history books, works dealing with supernatural features and deeds of notable historical figures (manaqibnamah), and texts including the biographies (tarjama al-hal) of persons from various occupations. Of these, translations and sequels of Shaqa'iq al-Nu'maniyyah have particular importance. The first ring of this chain representing one of the most extensive genres of biographical works in Turkish cultural history is eş-Şakâ'iku'n-Nu`mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniye (al-Shaqaʾiq al-Nuʿmaniyyah fi ʿUlama al-Dawla al-ʿUthmaniyya) written in Arabic by Taşköprîzâde İsâmeddin Efendi. Having been highly favoured since it was written, this work was translated multiple times, and epitomes and sequels were written to it. Among the most famous ones of these are the translation by Edirneli Mecdî and the sequel (dhayl) by Nev`îzâde Atâyî (Nev`izadah Atayi). Furthermore, each of two contemporary Ottoman scholars who lived in the 18th century, Uşşâkîzâde Hasîb [Ushaqizadah Hasib] (d. 1724) and Şeyhî Mehmed Efendi [Sheikhi Mehmed Efendi] (d. 1732), wrote a sequel to the sequel by Nev`îzâdah. The first one, the sequel by Ushaqizadah Hasib deals with the life stories of the persons having lived from 1633 to 1695 while the second one, the sequel by Sheikhî, contains the life stories of the persons having lived from 1633 and 1718. This paper aims to compare, in terms of context and contents, Zeyl-i Şakâ'ik (Dhayl al-Shaqa'iq) by Hasîb with Vekâyiü'l-Fuzalâ (Waqayi' Al-Fudhala) by Sheikhî who stated that the former had incomplete and erroneous information and thus he re-wrote the wafatnamah (biographical work listing the dates of death of well-known persons) pertaining to the same period. The present study reveals the common and distinct features of both works, and showcases the pieces of information in the sequel by Hasib, which Sheikhî stated that he disliked when he wrote his own work, with the exact examples of these pieces information covering many lines as included in Sheikhi's book. Furthermore, this paper points out the deficiencies of the sequel by Hasib compared to that of Sheikhi.

Keywords: Shaqa'iq al-Nu'maniyyah, Dhayl al-Shaqa'iq, Waqayi' Al-Fudhala, comparison

DOI Number: 10.17822/omad.2016516904