CÂMİʻÜ'N-NEZÂʼİR VE BAZI ARKAİK KELİMELERİN DİVAN ŞİİRİNDE KULLANIMI, ss. 219-231

İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler T. 2955 numarada kayıtlı Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir adlı nazire mecmuası, 154'ü zemin şiir olmak üzere 1232 gazelden oluşmaktadır. İstinsah tarihi ve müstensihle ilgili bir bilgi bulunmayan mecmua, yaklaşık 1560-65 tarihleri arasında istinsah edilmiştir. Başlıklarında şairlerin asıl isimleri, lakapları, memleketleri, meslekleri, öldükleri yerler gibi birtakım bilgiler barındıran eser, biyografik özellikler taşımaktadır. Söz konusu bilgiler bu yönüyle mecmuaya bir tezkire hüviyeti kazandırmaktadır. 130 varak üzerine yazılı mecmuada yer alan gazeller; mahallî kullanıma ait örnek ifadeler, bugünkü dilde kullanılmayan kelime ve kelime grupları, çok az kullanılan ya da unutulan deyim, atasözü ve kalıplaşmış ifadeler bakımından zengindir. Elinizdeki çalışma; Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir'deki gazellerde yer alan, bugünkü dilde kullanılmayan kelime ve kelime grupları hakkındadır. Bu ifadelerden sözlüklerde karşılıkları bulunanlar kaynakları ile gösterildi. Sözlüklerde bulunmayanlar için teklifler sunuldu. Maddelerin örnek beyitleri öncelikle Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir'den verildi. Bu ifadeler farklı eserlerde de tespit edildiyse, çalışmaya örnek olarak eklendi. Maddelerin karşılıklarının daha iyi anlaşılabilmesi için verilen örnek kullanımlar açıklanarak nesre çevrildi.

Anahtar Kelimeler: 16. yy, arkaik kelime, Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir, deyim, eski Türk edebiyatı, mahallî kullanım

http://dx.doi.org/10.17822/omad.2020.155

Registered in University of İstanbul Unique Works library number T. 2955, Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir magazine contains 154 substratum poems and 1232 gazels. Though, there is not any information about the date of transcribe and name of transcriber, the magazine was compiled around 1560-1565. In the headings, the work has some biohraphical information about the poets like their names, their epithets, their hometown, their occupation and their place of death. These information gives the magazine character of a Thazkira. Written on 130 pages, the magazine is rich in vernacularisms, phrases not used anymore in contemporary language, rarely used idioms, proverbs and phrases. The work you are holding now is about these rich expressions in Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir. The expressions which has synonyms in dictionaries have been given with their sources, and some proposals are made for the ones which has not got synonyms. Sample couplets of the headwords were primarily given from Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir. If other couplets or sentences were found which has the same expressions also added in this work. The sample couplets which were written to understand the headwords more clearly have been transformed into prose.

Keywords: 16th century, archaic word, Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir, idiom, old Turkish literature, local uses

http://dx.doi.org/10.17822/omad.2020.155