GEÇ DÖNEM OSMANLI İMPARATORLUĞU'NDA SEYAHAT VARAKALARI VE KADINLAR, ss. 155-177

Osmanlı İmparatorluğu'nda mürûr tezkeresi olarak adlandırılan ve 1841 ile 1910 yılları arasında düzenli biçimde kullanılmış olan iç pasaport, II. Meşrutiyet Döneminde (1908-18) son buldu. Ancak 1910'lu yıllarda sırasıyla patlak veren Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı'yla birlikte artan asayiş sorunları, seyahat varakası adı altında yeni bir iç pasaport uygulamasını zorunlu kıldı. II. Meşrutiyet Döneminde uygulamaya konulan bu varakalar, dönemin devlet pratikleri ile sıradan ve sıradan olmayan insanlarına dair önemli bilgiler içeren özgün belgelerdir. Bu makalede hem seyahat varakalarının kendileri hem de bunlar üzerinden tarihte seslerini erkeklere göre daha az duyduğumuz kadınlar, bu orijinal arşiv kaynakları ışığında çalışılacaktır. Bu amaçla bu makalede Osmanlı kadın tarihine/toplumsal cinsiyete dair kısa bir literatür değerlendirmesi yapılacaktır. Bunu, seyahat varakalarının detaylandırılması izleyecektir. Bu belgeler üzerinden devletin kadınları nasıl kategorize ettiği ortaya konulduktan sonra, seyahat eden kadınlara dair bilgilerin yer aldığı seyahat varakaları incelenecektir. Bu kadınların kimler oldukları, hangi nedenlerle seyahat ettikleri, yalnız mı yoksa aileden biriyle / birileriyle mi seyahat ettikleri gibi konular detaylandırılacaktır. Ayrıca kadınların seyahat varakası almaksızın seyahat etme pratikleri ve firar etmek için kullandıkları taktikler üzerinde durulacaktır. Kısacası, bu makale seyahat varakalarını ve seyahat deneyimleri üzerinden kadınların özne olup olmadıklarını örneklendirecektir. Bu şekilde, Osmanlı kadın tarihine ve toplumsal cinsiyet literatürüne katkıda bulunmaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, II. Meşrutiyet Dönemi, Seyahat, İç Pasaport / Seyahat Varakası, Kadın

http://dx.doi.org/10.17822/omad.2019.117

Internal passport, known as mürûr tezkeresi and regularly used in the Ottoman Empire between 1841 and 1910, ended during the Second Constitutional Era (1908-18). However, in the 1910s, the security problems which aggravated during the war period, respectively Tripoli War, Balkan Wars, and WWI, required new type of internal passport under the name of seyahat varakası. These documents, which were put into practice during the Second Constitutional period, are original archival documents containing important information about the state practices of the period and ordinary and non-ordinary people. In this article, both internal passports themselves and women's voices heard less likely than men in history will be studied through such original archival sources. For this purpose, in the article, a short literature review on Ottoman women history / gender will be given. This will be followed by detailing internal passports. After demonstrating how the state categorized women through these documents, internal passports containing information about traveling women will be examined. Also, issues such as who these women were, for which reasons they travelled, whether they were traveling alone or with someone in the family will be elaborated. In addition, the practice of traveling without taking an internal passport and the tactics used to escape will be emphasized. In short, this article will exemplify internal passports and women's travel experiences to understand whether women had any agency or not. In this way, it will seek to contribute to the Ottoman women's history and gender literature.

Keywords: Ottoman Empire, the Second Constitutional Era, Travel, Internal Passport / Seyahat Varakası, Woman

http://dx.doi.org/10.17822/omad.2019.117