Motifs Passing Down from the Leylâ vü Mecnûn Masnavîs to the Hüsrev ü Şîrîn, Ferhâd u Şîrîn, Cemşîd ü Hurşîd Masnavîs, pp. 247-279

Motifs that extraordinary, repetitive, traditional, universal, smallest meaningful elements are the building blocks that make up texts based on narrative. The presence of motifs in narrative genres is important in terms of understanding the literary value of the works and establishing intertextual relations. Leyla vü Mecnun masnavis, which is one of the leading stories of Divan literature, also contains rich motifs from Arabic, Persian and Turkish literatures. The story of Leyla vü Mecnûn began to systematically appear in Arabic literature as from tenth century, and then passed down to Persian and Turkish literature in the later centuries. The story of Leyla vü Mecnun is one of the most famous representations of the transition from metaphoric to true love and has continued to be remembered in this light in the literatures it has been passed down. Mecnûn, who is involved at the center of the story rose to a point where lovers took him as an example in the course of time in divan literature and tried to reach his position. Thus, some of Mecnûn's states, positions, and situations that he went through during the process began to set an example for divan literature's other lovers. Poets portray lovers at the center of couple love masnavis as lovers who want to be reached from metaphor to reality, or else they enter the process of falling in love with other motifs, as first exhibited by Mecnûn. From sufistic motifs that cover some states such as enthusiasm, astonishment, and ecstasy to elements that are part of daily life, many motifs are among those that the lovers in question experience jointly. The heroes idealized by those poets in the examined appear to include Ferhâd and Cemşîd in reviewed masnavis. The poets have depicted Ferhâd (the Hüsrev ü Şîrîn masnavi's second protagonist and the Ferhâd u Şîrîn masnavi's main protagonist) alongside Cemşîd (the Cemşîd ü Hurşîd masnavi's main protagonist) using the same motifs in an attempt to liken them to Mecnûn. This article will emphasize the motifs that passed down from the Leylâ and Mecnûn masnavis to the Hüsrev ü Şîrîn, Ferhâd u Şîrîn, and Cemşîd ü Hurşîd masnavis.

Keywords: Motif, masnavi, Leylâ vü Mecnûn, Hüsrev ü Şîrîn, Ferhâd u Şîrîn, Cemşîd ü Hurşîd

http://dx.doi.org/10.17822/omad.2021.189

Sıradışı, mütekerrir, geleneksel, evrensel, anlamlı en küçük unsurları ifade eden motifler, anlatma esasına dayalı metinleri oluşturan yapı taşlarıdır. Motiflerin anlatı türlerindeki varlığı, eserlerin edebî değerinin anlaşılması ve metinlerarası ilişkilerin kurulması bakımından önemlidir. Divan edebiyatının önde gelen hikâyelerinden olan Leylâ vü Mecnûn mesnevîleri de Arap, Fars ve Türk edebiyatlarına ait zengin motifler barındırır. Arap edebiyatında sistematik olarak onuncu asırdan itibaren görülmeye başlanan Leylâ vü Mecnûn hikâyesi, sonraki yüzyıllarda Fars ve Türk edebiyatlarına da intikal etmiştir. Leylâ vü Mecnûn hikâyesi, mecazi aşktan hakiki aşka geçişin en meşhur temsillerinden biri olmuş, intikal ettiği edebiyatlarda da bu mahiyet ile anılmaya devam etmiştir. Hikâyenin merkezinde bulunan Mecnûn, zamanla divan edebiyatında âşıkların örnek alıp makamına erişmeye çalıştığı bir konuma yükselmiştir. Böylece, Mecnûn'un tecrübe ettiği süreç boyunca yaşadığı bazı hâl, makam ve içinde bulunduğu durumlar, divan edebiyatının diğer âşıkları için de örnek teşkil etmeye başlamıştır. İkili aşk mesnevîlerinin merkezindeki âşıklar, şairler tarafından ya mecazdan hakikate ulaştırılmak istenen âşıklar olarak resmedilir ya da ilk kez Mecnûn'da görülen diğer motiflerle âşıklık sürecine girerler. Şevk, hayret, vecd gibi bazı hâlleri kapsayan tasavvufi motiflerden, günlük hayatın parçası olan unsurlara kadar birçok motif, söz konusu âşıkların müştereken tecrübe ettiği motifler arasındadır. Şairler tarafından idealize edilen kahramanların, taranan mesnevîlerde Ferhâd ve Cemşîd'i kapsadığı görülür. Hüsrev ü Şîrîn mesnevîlerinin ikincil, Ferhâd u Şîrîn mesnevîlerinin ana kahramanı olan Ferhâd ve Cemşîd ü Hurşîd mesnevîlerinin başkahramanı olan Cemşîd, şairlerin, Mecnûn'a benzetmek suretiyle aynı motiflerle tasvir ettiği âşıklardır. Bu makalede, Leylâ ve Mecnûn mesnevîlerinden Hüsrev ü Şîrîn, Ferhâd u Şîrîn ve Cemşîd ü Hurşîd mesnevîlerine intikal eden motifler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Motif, mesnevî, Leylâ vü Mecnûn, Hüsrev ü Şîrîn, Ferhâd u Şîrîn, Cemşîd ü Hurşîd

http://dx.doi.org/10.17822/omad.2021.189